با ظهور مدرنیته انقطاع و گسست ژرفی میان جوامع مسلمان با سنت تاریخی خودشان شکل گرفته است و بسیاری از تلاشها نیز برای پر کردن شکاف حاصله عقیم مانده است و این شکاف روز به روز نیز عمیقتر شده، سیطرة زیستجهان مدرن بر عالم سنت بیشتر و بیشتر میشود. لذا اگر ما با سنت تاریخی خود ارتباطی زنده و پویا داشتیم که امروز با یک چنین بحرانهایی مواجه نبودیم. به زبان دیگر، یکی از دلایل بحران کنونی ما این است که ما بیتاریخ شدهایم یعنی ارتباط خود را با سنت تاریخی خویش عمیقاً از دست دادهایم، و در همان حال به یک انسان و جامعة مدرن نیز تبدیل نشدهایم. به همین دلیل «بیخانمان»ایم و این بیخانمانی مهمترین وصف بسیاری از جوامع از جمله جوامع به اصطلاح مسلمان است.
.ـ بههیچوجه باور ندارم کشورهایی چون مای و ترکیه توانسته باشند به فرهنگی سازگار میان اسلام و مدرنیته دست یافته باشند یا توانسته باشند به تحقق نوعی تمدن نوین اسلامی مبادرت ورزیده باشند. البته این نفی به معنی اثبات خود ما نیست. به اعتقاد اینجانب، کل جهان اسلام در حال مضمحل شدن در مدرنیته و منحل شدن در تمدن جدید غربی است. از آنجا که کشورهایی چون مای و ترکیه انحلالشان در مدرنیته بیشتر بوده است، توانستهاند اقتصاد و مناسباتشان را با جهان بهتر از دیگر جوامع مسلمان سامان بخشند اما هویت اسلامی خود را نیز به همان اندازه از دست دادهاند و عقل مدرن در جوامع آنها بیشتر سیطره پیدا کرده، آنها غربیتر شدهاند. اما این سخن بههیچوجه بدان معنا نیست که دیگر کشورهای به اصطلاح مسلمان، از جمله جامعة خود ما، از آنها اسلامیترند. جوامعی چون مای و ترکیه با جهان مدرن کنار آمدند و تا حدودی به اقتصادشان سامان بخشیدند لیکن جوامعی چون ما ناآگاهانه و نامتأملانه، همچون پر کاهی در میان طوفانی از تحولات و استحالهها در دل عقلانیت جدید مضمحل میشویم بیآن که توانسته باشیم حتی به معیشت و اقتصادمان سروسامانی بخشیم. جوامعی همچون جامعة ما، برخلاف مای و ترکیه، هم از توسعه اقتصادی محروم ماندهایم و در همان حال هویت اسلامی خود را نیز روز به روز بیشتر از دست میدهیم.
در یک چنین شرایطی است که قرآن، متون و میراث دینی به اموری فرهنگی، نمایشی و غیراصیل تبدیل شدهاند و بههیچوجه نمیتوانند همچون گذشته در جانها تفکر، خودآگاهی و گرما بیافرینند. علیرغم آن که ما در ظاهر تأکید زیادی بر اقدامات قرآنی داریم و نهادهای قرآنی بسیاری تأسیس کردهایم، هیچگونه تغییر و تأثیر واقعی و حقیقی در زندگی افراد جامعه ایجاد نشده است و ایجاد نخواهد شد و زندگی مردم روز به روز بیشتر در جهت انحلال و انجذاب در مدرنیتة غربی، که در روزگار ما به امری جهانی تبدیل شده است، طی طریق میکند.
بیژن عبدالکریمی
درباره این سایت